O (nowych) zasadach kontroli
Obowiązująca od 1 marca br. nowelizacja ustawy prawo przewozowe sprawi, że osoby, które nie respektują obowiązku kasowania biletów, a podczas kontroli nie wykonują poleceń kontrolerów ZTM, nie będą czuć się bezkarnie. Osoby poddające się procedurze kontroli, a tym bardziej pasażerowie, którzy podróżują z ważnymi biletami, nie muszą obawiać się spotkania z pracownikami ZTM.
Od 1 marca konsekwencje odmowy okazania dokumentu tożsamości czy próby ucieczki z miejsca kontroli mogą być znacznie dotkliwsze niż sama opłata dodatkowa nałożona przez kontrolera biletów ZTM. Policja może ukarać gapowicza mandatem do 500 złotych, a sąd grzywną, w wysokości nawet 5 tys. złotych. Przed nowelizacją pasażerom, którzy nie chcieli poddać się procedurze kontroli nie groziły sankcje karne.
Art 87a. Podróżny, który w czasie kontroli dokumentów przewozu osób lub bagażu, mimo braku odpowiedniego dokumentu przewozu, odmawia zapłacenia należności i okazania dokumentu, umożliwiającego stwierdzenie jego tożsamości, podlega karze grzywny.
Art 87b. Podróżny, który w czasie kontroli dokumentów przewozu osób lub bagażu nie pozostał w miejscu kontroli albo w innym miejscu wskazanym przez przewoźnika lub organizatora publicznego transportu zbiorowego albo osobę przez niego upoważnioną do czasu przybycia funkcjonariusza Policji lub innych organów porządkowych, podlega karze grzywny.
Nowelizacja ustawy uprawnia kontrolerów do ujęcia gapowicza, który odmawia okazania dokumentu tożsamości lub próbuje oddalić się z miejsca kontroli.
Dla osób, które mimo braku dokumentu tożsamości respektują procedurę kontroli, nowe przepisy nie niosą istotnych zmian. W ich przypadku „ujęcie” oznacza respektowanie polecenia kontrolera, który prosi o pozostanie na miejscu kontroli lub innym wskazanym, do czasu przybycia funkcjonariusza Policji lub Straży Miejskiej albo – np. na stacji metra – o udanie się z nim przez pasażera na komisariat Policji danej stacji.
Jeśli gapowicz zlekceważy polecenie kontrolera i podejmie próbę oddalenia się z miejsca kontroli, pracownik ZTM najpierw odwoła się do perswazji słownej, a dopiero jeśli nie przyniesie ona skutku, podejmie działania uniemożliwiające ucieczkę pasażera (w praktyce może to oznaczać np. że stanie w drzwiach pojazdu, aby gapowicz nie wysiadł). Jeśli takie kroki wywołają agresję pasażera, a w konsekwencji zachowanie zagrażające zdrowiu pracownika ZTM i bezpieczeństwu innych pasażerów, kontroler będzie mógł działać zgodnie z zasadami samoobrony (kontrolerzy przeszli w tym zakresie specjalistyczne szkolenia), adekwatne do sytuacji.
Art 33a.
7. Przewoźnik lub organizator publicznego transportu zbiorowego albo osoba przez niego upoważniona ma prawo:
1) w razie odmowy zapłacenia należności – żądać okazania dokumentu umożliwiającego stwierdzenie tożsamości podróżnego.
2) w razie niezapłacenia należności i nieokazania dokumentu – ująć podróżnego i niezwłocznie oddać go w ręce Policji lub innych organów porządkowych, które mają zgodnie z przepisami prawo zatrzymania podróżnego i podjęcia czynności zmierzających do ustalenia jego tożsamości.
8. W przypadku, o którym mowa w ust. 7 pkt 2, do czasu przybycia funkcjonariusza Policji lub innych organów porządkowych, podróżny obowiązany jest pozostać w miejscu przeprowadzania kontroli albo w innym miejscu wskazanym przez przewoźnika lub organizatora publicznego transportu zbiorowego albo osobę przez niego upoważnioną.
***
Kontrolerzy biletów ZTM wykonują miesięcznie (dane za grudzień 2010 r.) ponad 370 tys. kontroli. Wystawiają ok. 20 tys. wezwań do zapłaty. Kontrole przeprowadzają etatowi pracownicy (w okresie zimowym noszą kurtki z logo ZTM) oraz pracownicy Pomocniczej Kontroli Biletowej (dotyczy ich obowiązek pracy w stroju eleganckim, bez możliwości używania obuwia i ubrań sportowych). Kandydatów na kontrolerów obejmuje wieloetapowy proces rekrutacji – odbywają szkolenie z przepisów i zasad zachowania się w trakcie kontroli, zdają egzamin pisemny i ustny. Przechodzą także próbny staż pod okiem doświadczonych kontrolerów. W trakcie każdego naboru liczba chętnych znacznie przekracza liczbę przewidzianych miejsc, dlatego do pracy w Pomocniczej Kontroli Biletowej wybierani mogą być najlepsi kandydaci, wśród których nie brakuje m.in. osób z wyższym wykształceniem oraz studentów. Postępowanie rekrutacyjne pozytywnie kończy ok. 50 proc. kandydatów. Etatowym kontrolerem może zostać osoba, która zdobyła doświadczenie i sprawdziła się jako pracownik PKB. Od wielu lat w Warszawie nie było potwierdzonego przypadku pobicia pasażera przez kontrolera ZTM. Natomiast regularnie odnotowywane są przypadki napaści na kontrolerów ze strony agresywnych pasażerów – dochodzi do pobić, grożenia bronią i niebezpiecznymi przedmiotami, a nawet zranień nożem, dlatego kontrolerzy przechodzą cykliczne szkolenia, m.in. z zakresu samoobrony oraz postępowania w sytuacjach stresogennych. W roku 2010 odnotowano 15 przypadków, w których kontrolerzy podczas wykonywania swoich obowiązków odnieśli obrażenia, a rok wcześniej takich zdarzeń było 43.
